An sinh xã hội

Phúc lợi trẻ em giảm gánh nặng tài chính cho người lao động có con nhỏ

Cải cách bảo hiểm xã hội của Việt Nam xem xét nhiều phương án khác nhau để xây dựng cấu trúc đa tầng nhằm cung cấp hỗ trợ cho người lao động có con nhỏ trong cả hệ thống bảo hiểm bắt buộc và tự nguyện.

Bài viết | Ngày 30 tháng 8 năm 2019
Nguyễn Thị Ngọc (tên nhân vật đã được thay đổi) hạnh phúc bên đứa con mới sinh. Ảnh ©ILO/Nicolas Axelrod
HÀ NỘI – Trong cái nóng bất thường của một ngày cuối hạ, điện bị cúp đột xuất khiến cho không khí trong con hẻm nhỏ tại thôn Bình Xá, xã Bình Phú, huyện Thạch Thất, ngoại thành Hà Nội, trở nên càng ngột ngạt khó thở. Hai bà mẹ trẻ bận rộn chăm sóc đứa con mới lọt lòng có vẻ đang bị khó chịu vì trời nóng.

Nguyễn Thị Lan và Nguyễn Thị Ngọc, cùng 22 tuổi, ở tại hai căn nhà gần nhau đến mức người này có thể nghe thấy tiếng trẻ nhà kia khóc, cả hai luôn vận trên mình bộ đồ mặc nhà cũng giống như nhiều bà mẹ bỉm sữa khác.

Mặc dù có nhiều điểm tương đồng, Lan và Ngọc lại có cuộc sống hoàn toàn khác biệt như cái cách hai căn nhà của họ đối diện với nhau. Lan – một người mẹ đơn thân không có thu nhập cũng chẳng có bảo hiểm – phải chật vật tự nuôi hai đứa con và trả tiền thuê căn phòng chỉ vỏn vẹn 8m¬¬2. Ngược lại, Ngọc sống hạnh phúc cùng chồng trong căn nhà ba tầng, là món quà cưới của bố mẹ chồng, và sắp quay trở lại làm công việc kế toán sau sáu tháng nghỉ thai sản.

Tuy nhiên, họ lại có điểm chung khác là cả hai bà mẹ trẻ vẫn còn đang sốc vì không nghĩ có con lại có thể dẫn đến khó khăn về tài chính như vậy.

“Khi chúng em mới cưới, thu nhập của chúng em rất thoải mái để sống vì chúng em đã có nhà được bố mẹ cho. Nhưng từ ngày sinh con gái, tài chính không còn dễ dàng như trước nữa,” Ngọc tâm sự. Cô có bằng cử nhân và một công việc được đóng bảo hiểm với các khoản phúc lợi có thể giúp cả gia đình trong bối cảnh chồng cô làm nghề mộc, không có một việc làm chính thức. “Bây giờ chúng em phải suy nghĩ kỹ trước khi mua bất cứ thứ gì”.

Cả hai cô gái trẻ đều ước mong họ có được một khoản hỗ trợ tài chính thường xuyên để trang trải chi phí nuôi nấng những thiên thần nhỏ của mình.

Theo một nghiên cứu mới của Tổ chức Lao động Quốc tế (ILO), Lan và Ngọc nằm trong số 44% người lao động Việt Nam đang phải đối diện với thách thức tương tự -- chi phí phát sinh thêm khi nuôi con nhỏ.

Trong số họ, trường hợp của Lan có lẽ thuộc nhóm đáng thương hơn.

Hai năm trước, Lan chuyển đến sống chung với người bạn trai giàu có khi đang là công nhân may không có hợp đồng chính thức. Họ sớm chào đón đứa con trai đầu lòng với niềm vui khôn xiết. Khi biết mình mang bầu đứa bé thứ hai cũng là lúc cô phát hiện bạn trai đang lừa dối mình.

Thất vọng và suy sụp, Lan bỏ đi và thuê một căn phòng trọ tồi tàn trong xóm này để sống với con trai và chờ đến ngày sinh mặc dù cô đã bỏ việc may và cũng không nhận được hỗ trợ tài chính từ người bạn trai giàu có.

“Em đã hết tiền tiết kiệm được để trả tiền thuê nhà và trông trẻ -- khoảng 2 triệu đồng một tháng. Cơm thì hàng ngày mẹ con em được bà bác mang sang cho. Nhưng từ khi có con gái thứ hai, em còn phải mua sữa công thức rất đắt đỏ vì em không có sữa cho con bú… có lẽ là vì ăn uống thiếu chất,” cô nói với ánh mắt đượm buồn nhìn đứa bé đỏ hỏn mới 20 ngày tuổi. Cô dự định sau hai tháng nữa sẽ để để con ở nhà với bà bác để đi làm trở lại.

An sinh xã hội

Có lẽ không ai có thể hình dung cuộc sống của mình có thể thay đổi nhanh đến thế. Đó là lý do ILO nhấn mạnh tầm quan trọng của hệ thống an sinh xã hội để đảm bảo những thách thức trong cuộc sống không đẩy con người vào cảnh nghèo đói.

Nếu Lan biết trước mình đời mình sẽ rơi vào khúc ngoặt tăm tối như vậy, có lẽ cô sẽ không bỏ việc ở xưởng may. Cô thậm chí còn ước rằng nơi làm việc đóng bảo hiểm xã hội cho mình để ít nhất cô còn được hưởng trợ cấp thai sản và bảo hiểm y tế cho bản thân và con cái.

Nguyễn Thị Lan (tên nhân vật đã được thay đổi) cùng hai con ngoài hiên căn phòng trọ. Ảnh ©ILO/Nicolas Axelrod
Ở Việt Nam, khoảng 44% người lao động có con nhỏ không được bảo hiểm.

“Trong số những người lao động có con nhỏ này, hơn một nửa – tương đương 56% -- thuộc diện có thể được bảo hiểm theo quy định hiện hành của Bảo hiểm Xã hội Việt Nam. Vì vậy, hệ thống bảo hiểm xã hội cần thiết phải xây dựng các công cụ để đáp ứng các nhu cầu và thách thức cụ thể của nhóm đối tượng này,” bà Betina Ramirez Lopez, chuyên gia về bảo trợ xã hội của ILO Việt Nam, cho biết.

ILO Việt Nam, thông qua dự án về Bảo trợ Xã hội và Tăng trưởng Bao trùm do IrishAid tài trợ, đã và đang hỗ trợ Việt Nam xây dựng và triển khai cải cách bảo hiểm xã hội toàn diện, trong đó có cân nhắc tới chế độ phúc lợi trẻ em – hay trợ cấp tiền mặt hàng tháng cho người lao động có con nhỏ.

Bà Ramirez Lopez nói thêm: “Đã có nhiều minh chứng trên toàn thế giới cho thấy bảo hiểm xã hội cho gia đình và trẻ em không chỉ giảm nghèo đói mà còn giúp tăng cường dinh dưỡng và y tế, tăng tỷ lệ trẻ em đến trường và hiệu quả học hành, giảm nguy cơ trẻ bị lạm dụng, ngược đãi và lao động trẻ em, giúp các em trở thành những công dân, những người lao động hạnh phúc hơn, năng suất hơn trong tương lai”.

Với đề xuất của Bảo hiểm Xã hội Việt Nam, cải cách xét đến nhiều phương án khác nhau để xây dựng cấu trúc đa tầng nhằm cung cấp hỗ trợ cho người lao động có con nhỏ trong cả hệ thống bảo hiểm bắt buộc và tự nguyện.

Chuyên gia của ILO cho biết “mở rộng phạm vi tới mọi người lao động hiện đang phải đối mặt với những khó khăn trong việc nuôi con có thể sẽ tăng diện bao phủ của bảo hiểm xã hội tới một nửa dân số trong độ tuổi lao động, đồng thời cũng đảm bảo cung cấp bảo trợ đầy đủ cho mọi gia đình”.

Đảm bảo thu nhập cho trẻ em được coi là một trong bốn nội dung an sinh xã hội cơ bản được đặt ra trong Khuyến nghị số 202 của ILO về sàn an sinh xã hội và Công ước số 102 về an sinh xã hội.

Phúc lợi trẻ em Việt Nam, nếu được triển khai trên toàn quốc, sẽ hoàn thiện hóa những chế độ hiện hành đã áp dụng cho người lao động như nghỉ thai sản và bảo hiểm y tế. Việc tận dụng thời cơ này có thể giúp Việt Nam tiến bước trên con đường xây dựng một cơ chế hỗ trợ gia đình nhất quán và ưu việt trong hệ thống an sinh xã hội còn non trẻ – một cơ chế phù hợp với sự phát triển nhanh chóng của một quốc gia thu nhập trung bình, mang lại hạnh phúc cho mọi người lao động và trả lại nụ cười cho những bà mẹ trẻ như Lan và Ngọc.

________________
(*) Tên của nhân vật đã được thay đổi.